4 kwietnia 2023

Testament czy fundacja rodzinna? Które rozwiązanie powinien wybrać przedsiębiorca?

Sukcesja biznesowa w Polsce zwykle kojarzy się z testamentem. Jest to rozwiązanie proste, które pozwala jasno określić zasady dziedziczenia majątku po spadkodawcy. Precyzyjnie odzwierciedlając jego ostatnią wolę w tym zakresie. W świetle dostępności nowych narzędzi ochrony majątku pojawiają się się pytania co wybrać – testament czy fundacja rodzinna? W poniższym tekście rozważam ten dylemat.

Testament jest też atrakcyjny z punktu widzenia podatkowego. Wobec spadkobierców będących najbliższą rodziną zmarłego (w tzw. „grupie zero”) testament niesie wymierne korzyści, znacząco ogranicza ich obowiązki w zakresie rozliczenia podatku od spadków i darowizn. Jeśli w terminie 6 miesięcy od dnia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, małżonek, zstępni (np. dzieci), wstępni (np. rodzice), pasierbowie, rodzeństwo, ojczym bądź macocha, zgłoszą ten fakt właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, są zwolnieni od obowiązku zapłaty podatku od spadków i darowizn.

Testament nie jest jednak wystarczającym rozwiązaniem dla każdego. Sporządzenie testamentu choć ma wiele zalet, może być źródłem niepotrzebnych konfliktów pomiędzy sukcesorami.
Przy działalnościach gospodarczych złożonych pod względem struktury organizacyjnej, powiązań majątkowych lub osobowych, warto poznać możliwości jakie oferuje nowe rozwiązanie prawne – fundacja rodzinna.
W sposób pełniejszy niż testament może ona regulować istotne kwestie majątkowe przedsiębiorcy. Jednocześnie pozwalając mu na dużo większą swobodę decyzyjną odnośnie przeznaczenia majątku po śmierci.

Kiedy testament może okazać się nieważny?

Zgodnie z przepisami prawa, testament może sporządzić osobiście osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Powinien on być zatem wyrazem swobodnej i niczym niezaburzonej woli spadkodawcy, pozostającej bez wpływu ze strony osób trzecich.

Testament będzie zatem nieważny, gdy sporządzono go:

• W stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
• Pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści.
• Pod wpływem groźby.

 

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Co się stanie, gdy spadkodawca sporządzi kilka testamentów?

Często bywa tak, że spadkodawca sporządza w swoim życiu kilka testamentów, w każdym z nich skupiając się na pewnej części posiadanego majątku, ewentualnie uwzględniając zmianę jego składników w czasie. 

W praktyce będzie to prowadzić do sytuacji jednoczesnego istnienia kilku testamentów, o równej mocy prawnej każdego z nich. Niewykluczona będzie przy tym wzajemna sprzeczność następujących po sobie testamentów, wobec czego utrudnione stanie się ich wykonanie.

W przypadku tym należy mieć na uwadze kilka zasad:

• Sporządzając nowy testament spadkodawca może zaznaczyć w nim, że odwołuje poprzedni testament. 
• Jeśli spadkodawca nie dokona takiego zastrzeżenia, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
• Na wypadek rozbieżności w interpretacji testamentu, należy tłumaczyć go tak, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, utrzymać jego rozrządzenie w mocy i nadać mu rozsądną treść.

Czy spadkodawca może pozbawić niektórych spadkobierców prawa do dziedziczenia lub samodzielnie określić części w majątku należne spadkobiercy?

Przepisy prawa dają spadkodawcy uprawnienie do powołania do całości lub części spadku jednej lub kilku osób. Może on również określić dokładne udziały, w jakich majątek zostanie podzielony pomiędzy uprawnionych. W braku rozporządzenia co do wielkości udziałów spadkobiercy będą dziedziczyć w częściach równych.

Swoboda spadkodawcy sporządzającego testament, w zakresie podziału majątku i dokonania wyboru uprawnionych do niego osób, doznaje pewnych ograniczeń. Związane są one z potrzebą ochrony interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, realizowanej z wykorzystaniem instytucji zachowku. Za najbliższych członków rodziny uznaje się zstępnych (np. dzieci), małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Gdy sporządzając testament spadkodawca nie uwzględni w nim osób najbliższych, mogą one domagać się od spadkobierców testamentowych, powołanych zamiast nich do spadku, zapłaty kwoty pieniężnej będącej niejako substytutem spadku, który osoby te otrzymałyby w ramach dziedziczenia ustawowego.

Czy warto sporządzić testament?

Testament jest doskonałym sposobem na proste przeniesienie majątku na spadkobierców po śmierci spadkodawcy. Czy rozwiązanie to będzie jednak satysfakcjonujące dla przedsiębiorcy dążącego do stworzeniu wielopokoleniowego biznesu?

Dostrzeżone ryzyka sprawiają bowiem, że testament może okazać się nie tylko podstawą nabycia majątku przez członków rodziny, lecz początkiem wieloletnich sporów spadkobierców o to co, komu i dlaczego powinno należeć się po śmierci spadkodawcy. Nie przyczyni się to do rozwoju biznesu, z pewnością nie uczyni go również biznesem wielopokoleniowym.

Czy dobrym rozwiązaniem będzie utworzenie fundacji rodzinnej jeszcze za życia spadkodawcy

Utworzenie fundacji rodzinnej pozwoli na zgromadzenie majątku należącego do spadkodawcy – nieruchomości, udziałów w spółkach prawa handlowego – w podmiocie niezależnym od spadkobierców. Ma chronić go przed podziałem, umożliwić pomnażanie i czerpanie z niego korzyści, a następnie przeznaczenie zgodnie z zasadami i w celu określonych wcześniej przez fundatora. Zminimalizuje również ryzyko nieudanej sukcesji, przy tym zagwarantuje kontynuację działalności przedsiębiorstwa.

Fundacja rodzinna jako wyraz ostatniej woli spadkodawcy

W sposób jeszcze pełniejszy niż testament, fundacja rodzinna pozwoli odzwierciedlić ostatnią wolę spadkodawcy. Co kluczowe, wykonawcą tej woli będzie sama fundacja, reprezentowana przez swoje organy, dysponująca odrębnym od spadkobierców majątkiem, określonymi wcześniej celami, posiadająca osobowość prawną oraz szereg wynikłych stąd praw i obowiązków.

Prawa spadkobierców nie doznają zatem ograniczenia, spadkodawca będzie miał przy tym większy wpływ na sposób ich realizacji.

Określenie zasad nabycia uprawnień przez beneficjentów

Korzystając z przysługującego mu prawa, Fundator będzie mógł szczegółowo zdecydować o cechach, jakie powinien posiadać np. jego spadkobierca, aby stać się beneficjentem fundacji rodzinnej, nabywając tym samym prawo do określonych w statucie uprawnień.

Mogą to być takie cechy jak wiek, czy też posiadanie kwalifikacji zawodowych, przydatnych w prowadzeniu rodzinnego biznesu. Za weryfikację spełnienia kryteriów odpowiada fundacja, działająca przez swoje organy.

Przykład:

Pan Mariusz prowadzi biznes. Uczestniczą w nim żona i dzieci. Dwaj synowie i córka pracujący na co dzień w firmie ojca otrzymują z tego tytułu wynagrodzenie. Pan Mariusz widzi jednak, że dzieci wydają wszystkie zarobione pieniądze. Liczy, że z czasem dzieci zrozumieją potrzebę oszczędzania pieniędzy, chciałby zabezpieczyć posiadany przez siebie majątek przed roztrwonieniem go przez synów i córkę, na wypadek swojej śmierci. Z doświadczenia wie, że sam zrozumiał wartość pieniądza i „dojrzał” dopiero po 40-stce.

Decydując się na utworzenie fundacji rodzinnej, w jej statucie Pan Mariusz może określić, że beneficjentami fundacji staną się jego dzieci dopiero po ukończeniu 40 roku życia.

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Określenie katalogu uprawnień przez beneficjentów

Katalog uprawnień, które fundator może przyznać beneficjentom jest nieograniczony. Nie muszą one zatem dotyczyć wyłącznie dokonywania bezpośrednio do rąk uprawnionego okresowych świadczeń pieniężnych. Mogą wiązać się też np. z pokrywaniem kosztów edukacji, leczenia, czy też utrzymania, dokonywanych w interesie beneficjenta.

Przykład:

Obawiając się roztrwonienia pieniędzy przez dzieci, Pan Mariusz może zastrzec w statucie świadczenia na ich rzecz w postaci np. opłacenia kosztów edukacji dzieci (wnuków fundatora), pokrycia kosztów opieki medycznej, gdy jeden z beneficjentów zachoruje, dokonywania świadczeń socjalnych na rzecz beneficjenta – zapewnienia utrzymania – gdy będzie on miał problemy finansowe.

Powyższej możliwości w tak szerokim zakresie nie daje testamentowe rozporządzenie majątkiem. Wprawdzie w testamencie można umieścić tzw. polecenie testamentowe, którym spadkodawca nakłada na spadkobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, np. sfinansowania ze spadku kosztów utrzymania małżonka zmarłego.
Rozwiązanie te ma jednak pewne mankamenty. Obowiązkiem wykonania polecenia można bowiem obciążyć wyłącznie spadkobierców i zapisobierców. Gdy odmówią oni skorzystania z przysługujących im uprawnień, np. spadkobierca odrzuci spadek, nie będzie zobowiązany do wykonania polecenia. Konieczne będzie zatem skorzystanie z procedur niejako „przymuszających” do wykonania polecenia. Trudno mówić tu jednak o zgodnej z treścią testamentu realizacją ostatniej woli zmarłego, a także o ochronie interesów osoby, której spadkodawca udzielał bieżącego wsparcia (np. małżonka zmarłego potrzebującego środków na utrzymanie).

Testament czy fundacja rodzinna – określenie zasad wypłaty zachowku. Zwróć uwagę na tą różnicę

Utworzenie fundacji rodzinnej pozwala w sposób pełniejszy niż ma to miejsce w testamencie odzwierciedlić wolę spadkodawcy w zakresie dziedziczenia po nim najbliższych członków rodziny. Jeśli zdecyduje on o przeniesieniu całego posiadanego majątku na fundusz założycielski fundacji rodzinnej, po upływie 10 lat majątek ten nie będzie wliczany do spadku przy obliczaniu zachowku. Wskazany 10-letni termin jest bardzo długi, budzi przy tym najwięcej wątpliwości.

Warto w tym miejscu wskazać, że podobne rozwiązanie funkcjonuje od lat i dotyczy darowizn zliczanych na potrzeby określenia wysokości zachowku. Nie jest ono jednak tak korzystne jak przeniesienie całego majątku do fundacji rodzinnej. Wymaga bowiem podzielenia poszczególnych jego składników i przekazania określonym osobom, przez co przestają one być całością. W praktyce prowadzi to do sytuacji, w której spadkodawca pozbawia się narzędzi do prowadzenia biznesu, w braku sporów lub odmiennych interesów mogą kontynuować go obdarowani.

Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej pozwala ochronić go przed dalszymi niekontrolowanymi podziałami. Spadkodawca przenosząc majątek do fundacji dalej będzie mógł bowiem samodzielnie prowadzić i rozwijać swój biznes, czerpiąc z tego tytułu korzyści. Fundację może zatem utworzyć dużo wcześniej, na etapie, gdy całkowicie nie zastanawia się nad sukcesją prowadzonego przedsiębiorstwa. Wtedy też upływ 10-letniego terminu jest kwestią całkowicie nieistotną.

Korzyści podatkowe fundacji rodzinnej

Z możliwością kontynuowania działalności przedsiębiorstwa w ramach fundacji rodzinnej związane są również pewne korzyści podatkowe.

Wyposażenie fundacji w nieruchomość niesie za sobą korzyści związane z prowadzeniem działalności w zakresie wynajmu nieruchomości, a także nabywania kolejnych lokali. Dochody z niej są bowiem zwolnione z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych (CIT). Reinwestycja środków uzyskanych z najmu również korzysta ze wskazanego zwolnienia. Obowiązek podatkowy wystąpi dopiero przy wypłacie środków z fundacji na rzecz beneficjentów. Podatek w wysokości 15 % dotyczył będzie przy tym kwoty faktycznej wypłaty, nie zaś całego dochodu fundacji.

Istotne korzyści niesie za sobą również wniesienie do fundacji udziałów lub akcji w spółce prawa handlowego. Wypłata dywidendy związanej z posiadanymi przez fundację udziałami lub akcjami będzie zwolniona z podatku CIT. Obowiązek podatkowy powstanie dopiero przy wypłacie środków na rzecz beneficjentów fundacji. Wysokość podatku to 15 %.

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Podsumowanie

Podsumowując powyższe informacje, utworzenie fundacji rodzinnej może być dla przedsiębiorcy korzystną alternatywą dla testamentowego rozporządzenia posiadanym majątkiem. Pozwoli ona w sposób kompleksowy rozdysponować majątkiem i zabezpieczyć osoby, które chciałby on wspierać po swojej śmierci.

Utworzenie fundacji rodzinnej daje również liczne korzyści w zakresie działań prowadzonych również za życia przedsiębiorcy. Preferencyjne opodatkowanie działalności podejmowanej przez fundację sprawia, że jest ona dobrą alternatywą dla prowadzenia biznesu w formie jednoosobowej działalności bądź osobowych i kapitałowych spółek prawa handlowego.

Zapisz się na newsletter

Podobne artykuły: