25 marca 2021

Dziedziczenie udziałów w spółce z o.o. – co warto o nim wiedzieć?

Adwokat, partner zarządzający. Kieruje praktyką spółek, fuzji i przejęć (M&A), sukcesji i ochrony majątku oraz dochodzenia roszczeń kredytów CHF.


Dziedziczenie udziałów w spółce z o.o. to wyjątkowa, delikatna materia, niezależnie od tego, czy mówimy o nim w kontekście osób prywatnych czy też firm. Wielu przedsiębiorcom kwestia ta wydaje się zawiła i nieczytelna – nic dziwnego, gdyż pozbawione prawniczego wyczucia oko może nie dostrzegać niuansów i zawiłości tego skomplikowanego procesu.

Wyłączenie dziedziczenia udziałów w spółce z o.o. lub jego ograniczenie

Zasadniczo udziały w spółce z o.o. podlegają dziedziczeniu. Uprawnienie to nie oznacza jednak, że spadkobierca zmarłego wspólnika zawsze staje się udziałowcem takiej spółki. O tym, czy znajdzie się on w gronie wspólników mogą zadecydować udziałowcy, którzy niekoniecznie muszą akceptować przystąpienie do spółki określonych osób.

Decyzja ta powinna przyjąć formę odpowiedniej treści postanowienia w umowie spółki z o.o. zgodnie z regulacją zawartą w przepisie art. 183 kodeksu spółek handlowych, zwanego dalej KSH.

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Dziedziczenie udziałów w spółce z o.o. – jak wyłączyć lub ograniczyć do niego prawo?

Spółka z o.o. ma mieszany, kapitałowo-osobowy charakter i w przeciwieństwie do spółki akcyjnej, jej wspólnicy mają prawo decydować z kim chcą współpracować w ramach jej struktury udziałowej. Prawo to doznaje jednak szeregu ograniczeń, o których warto wiedzieć już na etapie zawierania umowy spółki z o.o. Przede wszystkim decyzja kogo dotyczy dziedziczenie udziałów w spółce z o.o. powinna bezwzględnie zostać uregulowana w treści umowy spółki.

Jeżeli Zgodnie z art. 183 § 1 ksh „umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika.

W tym przypadku umowa spółki powinna określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia”.

Pamiętajmy, że postanowienia umowy nie mogą w nieuzasadniony sposób różnicować sytuacji poszczególnych wspólników – spadkobierca wspólnika A może stać się udziałowcem, a spadkobierca wspólnika B nie ma takiego prawa.

Spłata spadkobierców, których prawo wstąpienia do spółki zostało wyłączone, nie może być odmiennie określana bez wskazania ku temu obiektywnych przesłanek.

Postanowienia umowy, które są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego można podważyć – a chyba nikt nie chciałby, aby spółka, w której jest udziałowcem podlegała kontroli zarządcy tymczasowego ustanowionego na mocy art. 636 kodeksu postępowania cywilnego.

Uchwała wspólników – czy wystarczy ona do wyłączenia prawa dziedziczenia spadkobiercy wspólnika?

Jak wspomniano powyżej, wyłączenie lub ograniczenie prawa wstąpienia spadkobiercy zmarłego wspólnika do spółki powinno, a więc w potocznym języku – musi zostać zapisane w jej umowie. Nieważna będzie zatem uchwała wspólników regulująca w tym zakresie uprawnienia spadkobierców – udziałowców, czy to zanim nastąpi wspomniana śmierć wspólnika spółki z o. o., czy to już ex post. Nie zmieni bezwzględnej nieważności takiej uchwały nawet, jeśli zostałaby podjęta jednomyślnie przez wszystkich wspólników.

Pamiętajmy również, że kwestie spłaty spadkobiercy nie wstępującego w roli wspólnika do spółki również powinny zostać zapisane wprost w treści jej umowy. Nie będzie zatem skuteczne postanowienie, zgodnie z którym spłata spadkobierców, a dokładnie jej wysokość, będzie przedmiotem decyzji pozostałych wspólników.

Śmierć wspólnika spółki z o.o. – jakie są zasady rozliczeń ze spadkobiercą w jej przypadku?

Przepis art. 183 ksh nie wskazuje wprost na jakich zasadach i w jakiej wysokości powinno nastąpić rozliczenie ze spadkobiercą zmarłego wspólnika. Nie oznacza to jednak pełnej dowolności w redagowaniu postanowień umowy spółki w tym zakresie. Przyjmuje się, że wynagrodzenie spadkobiercy powinno być godziwe – jest to pojęcie relatywne i ocenia się je zawsze z punktu widzenia indywidualnej sytuacji. Właśnie z tego względu, aby nie dopuszczać do ewentualnych konfliktów, warto w umowie spółki wskazać sposób obliczenia takiego wynagrodzenia.

Często stosowaną praktyką jest odwołanie się do przepisu art. 199 § 2 ksh regulującego minimalną wysokość wynagrodzenia z tytułu przymusowego działania, jakim w tym wypadku stanowi umorzenie udziałów wspólnika.

Zgodnie z jego brzmieniem: „wynagrodzenie to, w przypadku umorzenia przymusowego, nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników”.

Stosowanie w drodze analogii postanowień tego przepisu to zatem, jak najbardziej uzasadnione posunięcie. Zwykle bowiem udziały w spółce z o.o., gdy nastąpi śmierć wspólnika, podlegają umorzeniu i stąd zasady rozliczeń powinny być tożsame z tymi dotyczącymi umorzenia.

Pytanie jednak czy z punktu widzenia zabezpieczenia przyszłych interesów spadkobierców są one wystarczające? Załóżmy, że spółka z o.o. inwestuje, rozwija się, ma przed sobą doskonałe perspektywy. Oparcie rozliczenia ze spadkobiercą na metodzie księgowej może być w takiej sytuacji bardzo niekorzystne.

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Ograniczenie wstąpienia do spółki zapisobierców – co można o niej powiedzieć?

Regulacja przepisu art. 183 ksh odnosi się zarówno do spadkobiercy, jak również zapisobiercy, w szczególności zapisobiercy windykacyjnego, choć wydawać by się mogło, że ze względu na literalne brzmienie tego przepisu ma on wyłącznie zastosowanie do spadkobiercy.

Warto przypomnieć, że różnica pomiędzy spadkobiercą, a zapisobiercą polega na tym, że spadkobierca jest powołany do całości, względnie udziału spadku, zapisobierca nabywa roszczenie do spadkobiercy o przyznanie mu określonego składnika majątku spadkowego, zaś zapisobierca windykacyjny nabywa na mocy testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego określony składnik majątku spadkowego.

Innymi słowy, osoba uprawniona z tytułu zapisu windykacyjnego jest następcą spadkodawcy pod tytułem szczególnym. Przepisy regulujące prawa spadkobiercy mają analogiczne zastosowanie do sytuacji prawnej zapisobiercy.

Skoro zatem „w umowie spółki wspólnicy mogą wyłączyć lub ograniczyć wstąpienie do spółki następcy prawnego zmarłego wspólnika pod tytułem ogólnym, to tym bardziej powinni móc to uczynić w stosunku do tego pod tytułem szczególnym, tj. w stosunku do zapisobiercy windykacyjnego z tytułu udziałów”. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2016 roku, sygn. akt: I ACa 1727/15).

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Na co zwrócić uwagę redagując treść postanowień?

Redagując treść postanowienia ograniczającego lub wyłączającego prawo wstąpienia do spółki spadkobiercy po zmarłym wspólniku, powinniśmy dosłownie „wyobrazić sobie” jak te postanowienia będą mieć praktyczne przełożenie w rzeczywistości, a więc:

  • Według jakiej metody (księgowej, zdyskontowanych przepływów pieniężnych DCF czy też odtworzeniowej) dokonać wyceny majątku spółki na potrzeby rozliczenia się spółki z takim spadkobiercą?

Wybór właściwej metody często zależy od branży, w jakiej dany podmiot działa oraz od posiadanej przez niego struktury majątkowej. Inna metoda powinna mieć zastosowanie do wyceny spółki produkcyjnej, a inna do spółki świadczącej usługi, np. agencji PR.

  • W jakim terminie spółka ma obowiązek rozliczyć się ze spadkobiercą zmarłego wspólnika?

Brak skonkretyzowania postanowień w tym zakresie praktycznie skutkuje koniecznością natychmiastowej zapłaty należności, a co może negatywnie wpłynąć na kondycję finansową spółki.

  • Co zrobić z udziałami zmarłego wspólnika, skoro pozostaną „bez właściciela”?

Zwykle rekomenduję zapis regulujący zasady umorzenia takich udziałów, jak również zapis na ewentualność, gdy takiego procesu umorzenia nie da się przeprowadzić, a więc w sytuacji, gdy umorzenie udziałów zmarłego wspólnika sprawia, że kapitał zakładowy spółki byłby poniżej poziomu minimalnego – 5 tys. złotych.

A zatem już na etapie rozpoczęcia współpracy ze wspólnikami, ważne, aby poświęcić chwilę na refleksję – co się stanie, gdy mnie zabraknie?

Poniżej zaprezentowany jest przykład postanowienia umownego wyłączającego prawo wstąpienia do spółki spadkobiercy zmarłego wspólnika.

  • „Spadkobiercy Wspólnika nie mają prawa wstąpić do Spółki na miejsce zmarłego Wspólnika.
  • Udziały zmarłego wspólnika zostaną umorzone w drodze umorzenia przymusowego. Spadkobiercom zostanie wypłacone wynagrodzenie za umorzone udziały. Celem ustalenia wysokości wynagrodzenia, o którym mowa w zdaniu poprzednim, Zgromadzenie Wspólników w drodze uchwały podjętej większością głosów, dokona wyboru rzeczoznawcy majątkowego z zakresu wyceny przedsiębiorstw oraz metody wyceny wartości udziałów Spółki, z zastrzeżeniem iż wynagrodzenie za umorzone udziały, nie może być niższe od wartości przypadających na te udziały aktywów netto wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między Wspólników.
  • Wypłata wynagrodzenia nastąpi w terminie 24 miesięcy od dnia doręczenia Spółce prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku po zmarłym Wspólniku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia”.

Sprawdź również: przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z o.o.

Zapisz się na newsletter

Podobne artykuły: