6 grudnia 2022

Co to jest datio in solutum?

Na gruncie prawa, spełnienie świadczenia niepieniężnego (przeniesienie na wspólnika własności np. nieruchomości) w miejsce zwrotu pierwotnie innego świadczenia (zwrot kwoty udzielonej pożyczki) nazywa się datio in solutum.

Datio in solutum – spłata pożyczek udzielonych przez wspólnika poprzez przeniesienie własności nieruchomości

Zakładając spółkę z o.o. jej wspólnicy spodziewają się w bliższej lub dalszej perspektywie czasowej czerpać zyski. Niestety w szczególności w początkowym okresie funkcjonowania spółki, zdarza się, że to wspólnicy zmuszeni są zaopatrzyć spółkę w dodatkowy zastrzyk pieniędzy.

Istnieje kilka sposobów na dokapitalizowanie spółki. Może to nastąpić m.in. w drodze dopłat (szerzej w artykule: Dopłaty konieczne, ale niebezpieczne lub pożyczek.

Pożyczki ze względu na swoją właściwość mają sporo zalet. Pierwszą z nich jest brak opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Drugą – znaczna dowolność w kształtowaniu warunków ich zwrotu. Trzecią – brak wpływu na ład korporacyjny w spółce, przejawiający się w tym, że wspólnik udzielający pożyczki do spółki nie ma większej puli głosów przy podejmowaniu uchwał w spółce, bądź większego udziału w wypłacanym przez spółkę zysku.

Skorzystanie z tej formy dokapitalizowania spółki kapitałowej ma jednak również kilka wad, o czym w dalszej części artykułu.

Co jednak zrobić, gdy nadszedł termin zwrotu pożyczki, a spółka nie ma wystarczających środków pieniężnych, za to dysponuje majątkiem rzeczowym i jest gotowa go wydać wspólnikowi w celu zwolnienia się z zobowiązania zwrotu pożyczki?

O ile czynności prawne tej regulacji nie powinny nastręczać trudności, choć warto a priori skonsultować swoje zamierzenia z zawodowym pełnomocnikiem specjalizującym się w prawie cywilnym i handlowym, o tyle skutki podatkowe takiej regulacji mogą stanowić niemałe i równie niemiłe zaskoczenie.

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Przykład:

Pani Krystyna wraz z Panią Anną prowadzą spółkę z o.o. zajmującą się badaniami klinicznymi innowacyjnych produktów w kosmetologii. Każda z nich tytułem objęcia udziałów wniosła wkład pieniężny w wysokości 10.000 zł.

Spółka w początkowym okresie swojego funkcjonowania potrzebowała znacznego dofinansowania przy zakupie lokalu, który zapewniłby dogodną przestrzeń na  prowadzenie działalności, w tym umieszczenie specjalistycznego sprzętu. Z uwagi na napotkane trudności w uzyskaniu wsparcia instytucji finansowych (zbyt krótki okres działalności) Pani Krystyna zdecydowała się pożyczyć spółce 700.000 zł na okres 5 lat. Tyle kosztował lokal.

Nie chciała bowiem zwiększać liczby swoich udziałów w spółce kosztem wspólniczki, która takich możliwości finansowych nie miała, za to aktywnie angażowała się w rozwój działalności spółki.

Spółka w niedługim czasie została doceniona w branży kosmetologicznej. Ilość zamówień na usługi spółki rosła, aż do chwili lockdownu wywołanego pandemią koronawirusa. Liczba zleceń spadła. Dodatkowo na COVID ciężko zachorowała Pani Anna i jej stan zdrowia nie pozwala już na kontynuację pracy w dotychczasowym zakresie. Pani Krystyna chciałaby odzyskać udzieloną spółce pożyczkę, jednak ta – poza zakupionym lokalem nie ma innego majątku, który wystarczyłby na spłatę pożyczki. Lokal od 5 lat jest amortyzowany i korzysta z możliwości przyspieszonej 10 letniej amortyzacji). Aktualna wartość rynkowa lokalu wynosi 1.100.000 zł.

Jakie skutki podatkowe wiążą się z planowaną przez Panią Krystynę transakcją przeniesienia na nią własności lokalu w zamian za umorzenie zobowiązania spółki z tytułu udzielonej pożyczki?

Datio in solutum, a podatek dochodowy od osób fizycznych

Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej PIT) wskazują, że wartość otrzymanego świadczenia niepieniężnego, która odpowiada wartości zwróconej pożyczki/kredytu nie stanowi przychodu podatkowego. Jeżeli dłużnik (spółka z o.o.), wykonując świadczenie niepieniężne (przeniesienie własności nieruchomości), spłaca pożyczkę, po stronie wierzyciela (wspólnika) nie pojawia się przychód odpowiadający kwocie spłacanej kwoty głównej pożyczki.

Co za tym idzie, przychodem podatkowym po stronie nabywcy nieruchomości byłaby tylko wartość nieruchomości w części przewyższającej kapitał pożyczki.

W przedstawionym przykładzie Pani Krystyna będzie musiała zapłacić podatek od kwoty 400.000 zł (1.100.000 zł – 700.000 zł).

Jeśli zaś chodzi o konsekwencje podatkowe na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej CIT), to odnieść należy się do art. 14a CIT, który stanowi, że w przypadku, gdy podatnik przez wykonanie świadczenia niepieniężnego reguluje w całości albo w części zobowiązanie, w tym z tytułu zaciągniętej pożyczki (…) przychodem takiego podatnika jest wysokość zobowiązania uregulowanego w następstwie takiego świadczenia. Jeżeli jednak wartość rynkowa świadczenia niepieniężnego jest wyższa niż wysokość zobowiązania uregulowanego tym świadczeniem, przychód ten określa się w wysokości wartości rynkowej świadczenia niepieniężnego.

Co za tym idzie, zakładając, że wartość rynkowa rzeczonej nieruchomości jest wyższa niż kwota spłacanej pożyczki, to wówczas przychodem spółki byłaby wartość rynkowa nieruchomości zbywanej przez spółkę na rzecz wspólnika. Należy jednak zaznaczyć, że z tytułu przeniesienia własności nieruchomości spółka jest uprawniona do rozpoznania kosztów uzyskania przychodów.

Na potrzeby rozpoznania kosztów uzyskania przychodu, ich podstawy prawnej oraz wysokości, w pierwszej kolejności należy ocenić z jakiego charakteru kosztem mamy do czynienia. Zgodnie z definicją legalną kosztów uzyskania przychodów zawartą w art. 15 ust. 1 CIT, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 CIT.

Na potrzeby oceny, czy dany wydatek jest kosztem uzyskania przychodu należy posługiwać się kryterium celu jego poniesienia przez przedsiębiorcę. Posługując się omawianym kryterium, możemy wyróżnić przynajmniej dwie – różniące się od siebie tj.: nabycie nieruchomości

• jako „towar handlowy” oraz
• jako środek trwały prowadzonej działalności.

Identyfikacja celu nabycia nieruchomości będzie stanowić o tym, w jakiej części koszty nabycia nieruchomości będą stanowić koszt uzyskania przychodu w rozumieniu przepisów CIT.

Przykład:

1. Przedmiotem działalności Spółki z o.o. jest realizacja projektów budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków oraz obrót nieruchomościami. Spółka postanowiła nabyć nieruchomość rolną na potrzeby i w ramach działalności gospodarczej. Spółka nabyła grunt w celu późniejszej sprzedaży z zyskiem. Nabyta nieruchomość stanowi towar handlowy a nie środek trwały. Wydatek poniesiony na zakup nieruchomości oraz koszty notarialne poniesione przy zakupie i sprzedaży nieruchomości, stanowić będą bezpośrednie koszty uzyskania przychodów rozliczane na zasadach ogólnych w momencie sprzedaży tejże nieruchomości.

2. Przedmiotem działalności Spółki z o.o. są badania kliniczne innowacyjnych produktów w kosmetologii. Spółka zamierza nabyć nieruchomość (lokal użytkowy) w celu prowadzenia w nim działalności gospodarczej. Nieruchomość będzie stanowić środek trwały przedsiębiorstwa. Koszty uzyskania przychodu będę ograniczone w wyniku częściowego wyłączenia tych kosztów jako kosztów uzyskania przychodu na podstawie art. 16 ust. 1 CIT.

Dokonując analizy przykładu opisanego w powyższym pkt 2. powyżej, w związku z tym, iż skutki wykonania świadczenia niepieniężnego w celu uregulowania zobowiązania zostały zrównane z tymi dotyczącymi odpłatnego zbycia po stronie dłużnika, nie powinno ulegać wątpliwości, iż podatnik (dłużnik zwalniający się z długu poprzez wykonanie świadczenia) powinien mieć prawo do rozpoznania odpowiednich kosztów uzyskania przychodów związanych z omawianą transakcją. Powinny tutaj obowiązywać dokładnie te same zasady dotyczące możliwości potrącania kosztu, jakie mają zastosowanie w przypadku odpłatnego zbycia (np. w przypadku zawarcia umowy sprzedaży) – tak między innymi Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w piśmie z 8 maja 2019 r., 0114-KDIP2-3.4010.45.2019.1.SP, http://sip.mf.gov.pl

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1. Tak więc, kosztami uzyskania przychodów są wszelkie, racjonalnie i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, których celem jest osiągnięcie, zabezpieczenie i zachowanie źródła przychodów, z wyjątkiem wymienionych w art. 16 ust. 1 CIT

W oparciu o treść art. 16 ust. 1 pkt 1 lit. a) CIT nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wydatków na nabycie m.in. gruntów, jednakże wydatki te, zaktualizowane zgodnie z odrębnymi przepisami, pomniejszone o sumę odpisów amortyzacyjnych, o których mowa w art. 16h ust. 1 pkt 1, są jednak kosztem uzyskania przychodów, w przypadku odpłatnego zbycia środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na czas ich poniesienia.

W konsekwencji, Spółka Pani Krystyny oraz Pani Anny będzie uprawniona do pomniejszenia przychodu i należnego z tego tytułu podatku dochodowego od osób prawnych o koszt uzyskania przychodu, które w omawianej sprawie będzie stanowić wydatki poniesione na zakup nieruchomości (700.000 zł) wraz z ewentualnymi kosztami notarialnymi pomniejszone o sumę dotychczasowych odpisów amortyzacyjnych, o których mowa w art. 16h ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT. Należy jednak zauważyć, że w przypadku, gdy suma dokonywanych na ogólnych zasadach odpisów amortyzacyjnych osiągnie wartość odpowiadającą wysokości poniesionych na nabycie przedmiotu aportu wydatków (liczoną według nominalnej wartości wydanych w zamian za aport udziałów) oznaczać to będzie brak dalszej możliwości uwzględnienia tych wydatków jako kosztów uzyskania przychodów przy odpłatnym zbyciu tego przedmiotu aportu”.

Kliknij i napisz do nas. Zapraszamy na konsultacje

Datio in solutum,  a podatek od towarów i usług

Przedstawiona w tym artykule transakcja datio in solutum nie jest obojętna podatkowo w zakresie podatku VAT.

Przeniesienie własności zabudowanej nieruchomości przez spółkę na jej byłych wspólników, a jednocześnie wierzycieli z tytułu zawartej wcześniej umowy pożyczki stanowi odpłatną dostawę towarów, a więc czynność co do zasady podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług”. (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 28 marca 2013 roku, sygn. akt I SA/Łd 1236/12).

Trzeba jednak zaznaczyć, że art. 43 ust. 1 pkt 10 i 10a ustawy o VAT przewidują zwolnienia takich transakcji z VAT, jednakże możliwość zastosowania ww. zwolnień wymaga pozyskania dodatkowych informacji (w szczególności czy i kiedy dokonywane były wydatki na ulepszenie).

Zapisz się na newsletter

Podobne artykuły: